ادله ی اثبات ولایت فقیه(1)

به نام خدا

نظر به اینکه طی چند روز گذشته توسط یکی از مخاطبین عزیز وبلاگ، سوالی در مورد «مفهوم

ولایت فقیه» مطرح شد، ما بر آن  شدیم تا پاسخ سوالشان را در عین اختصار، کامل و جامع

بدهیم.

برای اینکه مطالب طولانی نشود پاسخ را به سه قسمت تقسیم کردیم تا از حوصلهء خوانندهء

عزیز خارج نشود.

جوابیهء اول

دلایلی که برای اثبات ولایت فقیه اقامه شده به دو دستهء ادلهء عقلی و نقلی (آنچه که در آیات و

 روایات آمده) تقسیم میگردد.بایدتوجه داشت که از نظر علمای شیعه لازم نیست برای اثبات یک

 حکم شرعی حتما آیه یا روایتی در دست داشته باشیم بلکه می توانبا استفاده از عقل و دلیل

عقلی معتبرنیز حکمی از احکام شریعت اسلام را اثبات نمود.

ادلهء عقلی

مادر این قسمت فقط به ذکر یکی از دلایل عقلی می پردازیم.

دلیل عقلی اول: این دلیل به طور خلاصه از مقدمات ذیل تشکیل میشود:

الف- برای تأمین مصالح فردی و اجتماعی بشر و جلوگیری از هرج و مرج، وجود حکومت در جامعه

ضروری و لازم است.(حداقلبرای ایجاد یک نظم نسبی در جامعه)

ب- حکومت ایده آل و عالی ترین و مطلوب ترین شکل آن،حکومتی است که امام معصوم در رأس

آن باشد و جامعه را اداره کند.

ج- بر این اساس که هنگامی که تأمین و تحصیل یک مصلحت لازم و ضروری در حد مطلوب و ایده

 آل آن میسر نباشد باید نزدیکترین مرتبهء به حد مطلوب را تحصیل کرد، لذا در بحث ما هم

 هنگامی که مردم از مصالح حکومت معصوم محروم بودند، باید به دنبال نزدیکترین مرتبه به

حکومت معصوم باشیم.

د- نزدیک بودن یک حکومت به حکومت معصوم در سه امر اصلی متبلور می شود:

یک)علم به احکام کلی اسلام(فقاهت)

دو)شایستگی روحی و اخلاقی به گونه ای که تحت تأثیر هواهای نفسانی قرار نگیرد( تقوی)

مقدمهء اول این دلیل، همان بحث معروف ضرورت وجود حکومت است. یکی از پیش فرضهای

 نظریهء ولایت فقیه، پذیرشاصل ضرورت حکومت برای جامعه است و اکثریت قاطع اندیشمندان

علوم سیاسی و غیر آنها این اصل را قبول دارند.

مقدمهء دوم این دلیل هم بدیهی است، مراد از معصوم در اینجا همان پیامبر ودوازده امام هستند

 که به اعتقاد ما شیعیان از ویژگیعصمت برخوردارند; یعنی نه عمدا و نه سهواگناه و اشتباه نمی

 کنند.مقدمهء سوم این استدلال شاید به تعبیری مهمترین مقدمهء آن باشد.برای توضیح این

مقدمه بهتر است به مثال زیر توجه کنید:

فرض کنید ده نفر انسان، آن هم انسان های ممتاز و برجسته که وجود هر یک برای جامعه بسیار

 مفید و موثر است در حال غرقشدن هستند. و ما اگر با همهء تجهیزات و امکانات وارد عمل شویم

 فقط می توانیم جان هفت نفر از آنها را نجات دهیم. در چنین وضعیتی عقل سلیم چه حکمی

 میکند؟آیا می گوید چون نجات جان همهء این ده نفر ممکن نیست دیگر لزومی ندارد شما دست

به هیچ اقدامی بزنید؟

قضاوت و حکم قطعی عقل اینست که اگر نجات جان همهء ده نفر(مصلحت تام وکامل) ممکن

نیست باید برای نجات جان همهء هفتنفرباقی مانده( نزدیک ترین مرتبه به مصلحت تام و

کامل)اقدام کنیم و مجاز نیستیم حتی یکنفر را کنار بگذاریم.

قضاوت و حکم عقل در این مثال در واقع بر مبنای یک قاعدهء کلی است که مورد قبول و اذعان

عقل است; همان قاعده ای کهمقدمهء سوم استدلال ما را تشکیل میدهد:«هنگامی که تأمین و

تحصیل یک مصلحت لازم و ضروری در حد مطلوب و ایده آل آن میسر نباشد باید نزدیکترین مرتبه

به حد مطلوب را تأمین کرد.» مصلحت وجود حکومت، یک مصلحت ضروری و غیر قابل چشم 

پوشی است.حد مطلوب و ایده آل این مصلحت، در حکومت معصوم تأمین می شود.اما در زمانی

که عملا دسترسی به معصوم وحکومت او نداریم و تامین این مصلحت در حد مطلوب و ایده آل

 میسر نیست، حکم عقل اینست که به بهانهء عدم دسترسی به اینمصلحت تام، نه می توان از

 اصل مصلحت وجود حکومت بطور کلی صرف نظر کرد و نه می توان همهء حکومت ها را علی

رغم مراتب مختلف آنها یکسان دانست بلکه حتما باید به دنبال نزدیک ترین حکومت به حکومت

معصوم و نزدیک ترین مصلحت بهمصلحت ابده آل باشیم. 

این مطلب ادامه دارد.